ტექნოლოგიური რევოლუციები

ყველა რევოლუცია, უპირველეს ყოვლისა, დაკავშირებულია ახალი ტექნოლოგიების
ათვისებასთან. ახალი ტექნოლოგიების ათვისება კი თავისთავად დამოკიდებულია
მეცნიერულ აღმოჩენებზე. ამ მხრივ აღსანიშნავია XVII საუკუნე. XVII. კერძოდ,
შეიქმნა: კლასიკური მექანიკა;  ანალიზური გეომეტრიის საფუძვლები;  მოძრაობის
რაოდენობის შენახვის კანონი; ჰიდრავლიკისა და ჰიდრომეტრიის, ასევე
ატმოსფერული წნევის თეორია; ფიზიკური ქანქარის რხევის კანონები;  სინათლის
ტალღური თეორია; შეწავლილ იქნა: სხეულის ვარდენა, მისი მოძრაობა დახრილ

სიბრტყეზე; ქანქარის სიმის რხევები; გაზომილ იქნა ბგერის სიჩქარე ჰაერში;
შემოღებულ იქნა კოორდინატთა სისტემა;  განვითარდა სხეულთა ატომური
აგებულების შეხედულება და ატომთა შეერთებით მიღებულ მასას მოლეკულა
ეწოდა; გამოგონებულ იქნა ვერცხლისწყლის ბარომეტრი; ჩამოყალიბდა კლასიკური
ფიზიკა. აღმოჩენილ იქნა მსოფლიო მიზიდულობის, ნიუტონისა და ბოილ-მარიოტის
კანონები; შემოტანილ იქნა ისეთი ცნებები, როგორიცაა: მასა, სიმკვრივე, მოძრაობის
რაოდენობა, ძალა, უჯრედი;  გამოვლენილ იქნა სინათლის დისპერსია, ქრომატული
აბერაცია, დიფრაქცია და ინტერფერენცია; შეიქმნა სინათლის კორპუსკუოლარული
და ტალღური თეორია და სხვ.; გაჩნდა მიკროსკოპი და ტელესკოპი; საფუძველი
ჩაეყარა მაგნიტიზმსა და ელექტრობას; გამოგონებულ იქნა ქაღალდი,
ცეცხლსასროლი იარაღი, დენთი, კომპასი და გემები, რომელთაც შეეძლოთ
გადაეცურათ მთელი ოკეანე; დაიწყო წიგნის ბეჭდვა (XV); გაიზარდა კავშირი და
ურთიერთგავლენა საზოგადოებას, ცოდნასა და ტექნიკას შორის. დაარსდა
სამეცნიერო ჟურნალები, აკადემიები, საზოგადოებები (მაგ. ლონდონის სამეფო
საზოგადოება (1662), პარიზის მეცნიერებათა აკადემია (1666)).         
მეცნიერული აღმოჩენების კვალობაზე თანდათან მნიშვნელოვანი ძვრები
მოხდა ტექნიკასა და წარმოებაში. ინგლისში მრეწველობის
განვითარება ბამბის საფეიქრო მრეწველობაში დაიწყო.
თავდაპირველად ინდოეთიდან შემოსული მოდური ბამბის ქსოვილებზე
მოთხოვნილების ზრდასთან ერთად, გაჩნდა მათი წარმოების გაფართოების
საჭიროება. მონური შრომის შედეგად მიღებული იაფი ნედლეული ამერიკული
კოლონიების ბამბის პლანტაციებიდან მოედინებოდა. ამ მოზღვავებული
ნედლეულის გადამუშავება, თავის მხრივ, საწარმოო პროცესის მექანიზაციას
მოითხოვდა. მექანიზაცია მანუფაქტურებში დაიწყო 1733 წელს, როდესაც ჯონ კეიმ
შექმნა „მფრინავი მაქო“, რამაც შესაძლებელი გახადა ჩარხზე ემუშავა ერთ მუშას
ნაცვლად ორისა.  1765  წელს ინგლისელმა ფეიქარმა ჯეიმზ ჰარგრივსმა ძაფის
სართავი მექანიზმი გამოიგონა, შემდგომში მთელ მსოფლიოში
სახელგანთქმული სართავი "ჯენი", რამაც მწარმოებლურობა 20-ჯერ გაზარდა. ამას
მოჰყვა მექანიკური საქსოვი დაზგის გამოგონება. XVIII საუკუნის 80-იანი წლების
დასაწყისისათვის ინგლისში ჩნდება ორთქლის მანქანაზე მომუშავე პირველი
საფეიქრო ფაბრიკები. მანუფაქტურული (ხელით) წარმოება მექანიზებული
საფაბრიკო წარმოებით იცვლება. მანქანათმშენებლობამ გაზარდა მოთხოვნილება იმ
დროისთვის მთავარ ენერგომატარებელზე — ქვანახშირზე და შესაბამისად, ბიძგი
მისცა სამთამადნო მრეწველობის განვითარებას. ინდუსტრიული პროდუქციის
(საფეიქრო, სამთამადნო) ზრდასთან ერთად, აქტუალური გახდა მისი
ტრანსპორტირების საკითხი.          .
ინდუსტრიულ რევოლუციას წინ უსწრებდა ასევე ინდუსტრიული რევოლუციის
წინამორბედი ე.წ. „აგრარული გადატრიალება“·, რომელმაც შეცვალა არამხოლოდ
წარმოების წესი, არამედ საზოგადეობის სტრუქტურაც, წარმოშვა ახალი,
ინდუსტრიული საზოგადოებისთვის შესაფერისი სოციალური ჯგუფები მეწარმეთა
და დაქირევებული მუშახელის ფართო მასის სახით. ჯერ კიდევ XVI-XVII

საუკუნეებში განსაკუთრებით ინტენსიურად განვითარებულმა ე. წ.
„შემოღობვებმა“ (მემამულეების მიერ გლეხობის სათემო მიწების მისაკუთრებამ),
რომელიც XVIII საუკუნეში უკვე პარლმანეტის სათანადო აქტებით, ანუ კანონით
იყო დამტკიცებული (ინგლისში), გლეხების გაღატაკება გამოიწვია. უმიწაწყლოდ და
შესაბამისად, საარსებო წყაროს გარეშე დარჩენილი გლეხობის ეს მასა იძულებული
გახდა მრეწველობაში დასაქმებულიყო·. 
ითვლება, რომ „ინდუსტრიული რევოლუცია“ იწყება XVIII ,საუკუნის შუა წლებიდან.
მაგრამ,  ფაქტიურად ინდუსტრიული რევოლუცია იწყება ცოტა მოგვიანებით.
მანუფაქტურული პერიოდი კი იყო წყლისა და ქარის ენერგიაზე მომუშავე
მექანიზაციის  პერიოდი.  ეფექტიანობის ასამაღლებლად საჭირო იყო ენერგიის
ახალი სახეობის გამოყენება, რის საშუალებასაც იძლეოდა მიღწევები მეცნიერებასა
და ტექნიკაში. დაიწყო ორთქლის მანქანათა გამოგონების მთელი სერია. 
განვითარდა მეტალურგია, ამას ხელი შეუწყო ბრძმედებში ხის ნაშირის შეცვლამ
ქვანახშირის კოქსით   ფოლადის მისაღებად (1709). ორთქლის მანქანა შეიქმნა 1782
წელს, რომლის სრულყოფა მოხდა 1788 წელს ჯეიმს უატის მიერ, რომელსაც ჰქონდა
5-ჯერ მეტი სიმძლავრე და იყო ბევრად მოხერხებული და სტაბილური, ვიდრე მისი
წინამორბედები. ის წარმატებით გამოიყენებოდა მრეწველობის სხვადასხვა დარგში
და შემდეგ კი ტრანსპორტში. ორთქლმავლებისა და   ორთქლის გემების 
გამოგონებამ დააჩქარა ვაჭრობა, აამაღლა ეკონომიკის ეფექტიანობა. ყოველივე ეს
მაუწყებელი იყო „ინდუსტრიული“ ანუ „სამრეწველო“ რევოლუციის.
დაიწყო ორთქლზე დაფუძნებული მექანიზაცია – ხელით შრომიდან გადასვლა
მანქანურზე, მანუფაქტურული წარმოებიდან – ფაბრიკულზე, აგრარული
ეკონომიკიდან –  ინდუსტრიულ ეკონომიკაზე. დაიწყო ინდუსტრიული
საზოგადოების ჩამოყალიბება.
შედეგად რევოლუციური გარდაქმნები იწყება არა მხოლოდ მრეწველობაში, არამედ
ეკონომიკის ყველა დარგში და საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფეროში.
 არნახული ტემპებით იზრდება ხალხის კეთილდღეობის დონე და კომფორტი,
უმჯობესდება შრომის პირობები. 
ლიტერატურაში სხვადასხვა მიდგომა არსებობს იმისთან დაკავშირებით თუ
რამ  განაპირობა ინდუსტრიული რევოლუცია და ამასთან ინგლისში და არა
მსოფლიოს სხვა ქვეყანაში.  მაგალითად, არსებული შეხედულებების მიხედვით
ინდუსტრიული რევოლუციის წანამძღვრები ინგლისში იყო: იაფი ქვანახშირის
დიდი მარაგების არსებობა; მონებით ვაჭრობა; ტექნოლოგიური ცვლილებები;
ინსტიტუციური ძვრები; 16 000 სოფლის ინდუსტრიული მიღწებები; ბაზრების
განვითარება და ამით გამოწვეული, შრომის დანაწილება; ინოვაციები და
ინსტიტუციური ცვლილებები.
ასევე მიიჩნევა, რომ ბრიტანეთის ინდუსტრიული რევოლუცია იყო რეაქცია
იმაზე, რომ XVII და XVIII საუკუნეებში, დანარჩენ ევროპასა და აზიასთან შედარებით,
ხელფასები იყო მაღალი მაღალი, ხოლო, ხოლო კაპიტალი და ენერგია იაფი. რომ
ინდუსტრიული რევოლუციის გამომწვევი ტექნოლოგიები – ორთქლის ძრავა, ბამბის

სართავი ფაბრიკა და მეტალურგიაში ხის საწვავის შეცვლა კოქსით,  დიდ
ბრიტანეთში იყო მომგებიანი და მის გარეთ კი წამგებიანი. მხოლოდ მაშინ, როდესაც
XIX საუკუნში ბრიტანელმა ინჟინრებმა ეს ახალი ტექნოლოგიები უფრო
ეკონომიური გახადეს, სამრეწველო რევოლუცია გავრცელდა მთელს მსოფლიოში.
ჩვენი აზრით, აქ მოტანილმა ყველა ფაქტორმა შეუწყო ხელი დიდ
ბრიტანეთში ინდუსტრიული რევოლუციის განხორციელებას, მაგრამ საფუძველთა
საფუძველი იყო ამ ქვეყანაში მეცნიერული აღმოჩენები და გამოგონებები.
ინდუსტრიული რევოლუცია ეფუძნებოდა დიდ აღმოჩენებს მეცნიერებაში.
მეორე ტექნოლოგიური რევოლუციის განხორციელებაში დიდი როლი ითამაშა
ჰენრი ბესსემერის თხევადი თუჯის ფოლადად გადაქცევის მეთოდმა, რომელმაც
ფოლადი გახადა უფრო მტკიცე. ბესსემერის მეთოდმა დიდი წვლილი შეიტანა
მეტალურგიის განვითარებაში, მანქანათმშენებლობასა და რკინიგზის
გავრცელებაში.
ინდუსტრიული რევოლუციის გაგრძელების უმნიშვნელოვანესი მოვლენაა
შიგაწვის ძრავების გამოგონება და პრაქტიკაში დანერგვა. ამ პერიოდს შეიძლება
მოტორიზაციის პერიოდი ვუწოდოთ.  ორთქლის მანქანების გასაუმჯობესებლად
საჭირო იყო დიდი გაბარიტების მქონე ქვაბი და გამაგრილებელი მოწყობილობა, რის
ექცპლუატაციაც შეუძლებელი იყო. ამიტომ წარმოიშვა შიგაწვის ძრავის შექმნის
იდეა. პირველი ასეთი ძრავა 1860   წელს გამოიგონა ე. ლენუარმა (1833-900),
რომლის სრულყოფა განხორციელდა ნიკოლაი ოტოს (1876), ო. კოსტოვიჩისა და
შემდეგ კი დალმლერისა და ბენცის მიერ. რუდოლფ დიზელმა კი შექმნა მაზუთზე
მომუშავე ძრავა (1897). ის შეიცავდა თანამედროვე ძრავის ყველა ელემენტს და იყო
ყველაზე ეკონომიური. მას გამომგონებლის პატივსაცემად დიზელის ძრავა ეწოდა.
დიზელის ძრავა შემდეგში გააუმჯობესა გ. ტრინკლერმა, შექმნა რა შერეული წვის
დიზელის ძრავა (1889). ჩამოყალიბდა ტრანსპორტის მანამდე არნახული სახეობები:
ავტომობილები, მოტოციკლები, თვითმფრინავები, ვერტმფრენები, რაკეტები,
კოსმოსური ხომალდები, შიგაწვის ძრავიანი გემები და სხვ. განხორციელდა
შიგაწვის ძრავათა მთელი თაობების შექმნა, რის საფუძველზეც მოხდა
ტრანსპორტისა და მათთან დაკავშირებული ტექნიკის სრულყოფა.
ინდუსტრიული რევოლუციის დამახასიათებელი ნიშნებია: მექანიზებული
ფაბრიკებისა და ქარხნების მშენებლობა, სადაც გამოიყენებოდა სართავი და საქსოვი
მანქანები, სახარატო და საღარავი (საფრეზავი) ჩარხები; გამოიყენებოდა სასოფლო
საქმეურნეო მანქანები; მიმდინარეობდა  კაპიტალისტური ურთიერთობების
ჩამოყალიბება; ხორციელდებოდა სოფლის მოსახლეობის მიგრაცია ქალაქში და სხვ.
საერთოდ შეიძლება ითქვა, რომ ინდუსტრიული რევოლუციის დროს
  რევოლუციური გარდაქმნები მიმდინარეობს არა მხოლოდ მრეწველობაში, არამედ
 ეკონომიკის ნებისმიერ სხვა დარგში. პროგრესული ცვლილელები, უპირველეს
ყოვლისა, ხდებოდა მრეწველობაში, მაგრამ პარალელურად მიმდინარეობდა
რევოლუციური ცვლილებები ტრანსპორტში, კავშირგაბმულობაში, მომსახურებაში,

სოფლის მეურნეობაში და ა. შ. მაშასადამე, ინდუსტრიულ რევოლუციას
ეკონომიკისათვის   აქვს საერთო, ყოვლისმომცველი ხასიათი.